Nüşüz kavramı

[Taner]

NÜŞÜZ KAVRAMI

Nüşuz Kelimesinin Lügat Anlamı

Arapça bir kelime olan “nüşuz” neşz/neşez lafzının çoğulu olup n-ş-z kökünden türemiştir.133 Bu kelime Arapçada farklı manalarda kullanılmıştır. Lügatta “yerin yüksek kısmı” ( tümsek), “yükseklik”, “yükselmek” gibi manalara elmektedir.134 Nüşuz kelimesine yüklenen diğer manalar asıl itibariyle bu manayla ilintili olmakla beraber birkaç farklı manada kullanılmıştır. Örneğin; oturan bir kişi ayağa kalktığında “neşeze er-raculü” denilir.135 Hz Peygamber(s.a.v)’in Medine ye hicreti sırasında, ashap tarafından veda tepesinde görülmesi, yükselmek manasında n-ş-z fiiliyle ifade edilmiştir. 136 Bir cismin, eşyanın veya maddenin cüzlerinden birisinin diğerlerinden farklı olarak, belli olması dikkat çekmesi anlamında; Bir hadisi şerifte Hz. Peygamber(s.a.v.)’in yanına gelen biri tasvir edilirken, alnı dışarı çıkık olması hasebiyle n-ş-z kelimesiyle ifade edilmiştir.137 Yine Hz. Peygamber(s.a.v.)’in sırtındaki nübüvvet mührü ifade edilirken “bid’atün naşizetün” şeklinde kullanılmıştır. Hastalık veya başka bir sebeple şişen kabaran damara “irgun naşizun” denilmiştir. Korku veya heyecan sebebiyle hızlı atan kalbe “kalbun naşizun” denilmiştir.138 Yine n-ş-z kelimesi büyütmek geliştirmek anlamında kullanılmış, daha çok if’al babında kullanıldığında bu anlamı taşır. Hz. Peygamber(s.a.v.)’in: “süt emzirmekten başka kemikleri geliştiren bir şey yoktur.”139 Hadisinde “enşeze” fiili bu manada kullanılmıştır.


Nüşüzun Istılahi Anlamı ve Bazı Nüşuz Yorumları

Aile Hukukuyla ilgili bir terim olan nüşuz, ıstılahi olarak, kadının kocasına karşı itaatsizliğine, kocanın da karısına eziyet etmesine ve onu terk etmesine denir.140 Nüşuz, kadının kocasına itaat etmesi gereken hususlarda ona itaat etmeyip isyan etmesidir.141 Kadının nüşuzu: kocasına buğz etmesi, onun taatindan çıkması , gözünü gönlünü başkasına dikmesidir.142 Kadının nüşûzu, kocaya itaat etmesi üzerine vacip olan durumlarda ona itaat etmemesi ve ondan nefret etmesidir. Kocasına itaat etmeyen âsi kadına, kendisinde sertlik ve dikbaşlık (serkeşlik) bulunduğu için nâşiz/nâşize denilmiştir.143 “Nüşuz” kavramının ne anlama geldiği konusunda dil bilimciler fakihler ve müfessirler daha çok Nisa 34 ayeti için yorum yapmışlardır. Bu yorumlar birbirine yakın olmakla birlikte günümüzde farklı yorum getirenlerde vardır. Biz önemli olan yorumları burada ifade etmeye çalışacağız. Râzî (ö.606/1209), nüşuz kelimesinin “havf” la birlikte kullanılmasına dikkat çekerek, insanın ileride kötü bir şey olacağından endişe edeceğini, bunun da aile içindeki ilişkilerin her zaman ki gibi olmadığının bir göstergesi olduğunu vurgular.144 Şâfıî (ö. 204/819) ise: “Nüşûz, bazan söz ile bazan da fiil ile olur. Mesela söz ile olması daha önce kendisini çağırdığında “efendim, buyur” diyen ve kendisine seslendiğinde sözünü dinleyen bir tavırda iken, sonradan değişmesidir. Fiil ile olan ise, daha önce yanına girdiğinde ayağa kalkıp emrine koşarken ve kendisini istediğinde güler yüzle yatağına gelirken, sonra birdenbire değişivermesidir. İşte bunlar, o kadının nüşûzunun ve isyan ettiğinin emareleridir. Bu durumda onun geçimsizliği anlaşılır. Bu gibi şeylerin ortaya çıkışı geçimsizlik (serkeşlik) endişesi doğurur.”145 der Nüşuz eşlerden her birinin diğerinden nefret etmesidir.146 Âlûsî (ö. 1270/1854), ayetin nüşuz ile ilgili cümlesini şöyle tefsir eder: “Yani sizinle karşılıklı uyum sağlamayacaklarından ve size başkaldırmalarından korktuğunuz kadınlar demektir. Nüşûz, neşz veya neşez kelimesinden gelmedir. Bu kelimenin anlamı yüksekçe yer ve yükselmek demektir. İşte nüşuz hallerinde o kadınlara nasihat ediniz. Onlara “Allah'tan sakınınız ve bu davranışınızdan
vazgeçin” deyiniz. Ayetin zahiri ifadesinden anlaşılan, nüşûzun vukuu değil de nüşûzdan endişelenme üzerine alınması gereken tedbirlerdir. Nüşûz vâki olsaydı, zaten “nüşûz eden kadınlar” ifadesi kullanılırdı. Zaten burada kastedilen de bu değildir.”147 Kadının nüşuzu kocasına isyan etmesi, ona karşı kendisini üstün görmesidir.148 Nüşuz, karı-koca uyumuna aykırı bazı durumlardır. Bu da ya kadının kötü huyluluğundan, ya kadının başkasıyla evlenmek istemesinden, ya da kocanın mizacının sertliğinden meydana gelir.149 Ömer Nasuhi Bilmen de nüşûz için “serkeşlik” anlamı vermekte ve bu kelimeyi ıstılahta “kadının kocasına karşı kafa tutması, isyankârâne bir harekette bulunması, zevcinin nezdinde bulunmayı terk eylemesi gibi şeylerdir” diyerek tanımlamaktadır.150 Muhammed Esed’e göre nüşuz , kötü niyettir. Günümüzde ise ruhsal baskı olarak tanımlanan durumu da içine alan , kadını kocasına veya kocanın karısına karşı her türlü bilinçli kötü davranışını ifade eder. Bu terim koca ile ilgili ayrıca kocanın karısına fiziksel anlamda kötü muamelesini gösterir. Kadının kötü niyeti evlilik sorumluluğunu sürekli ve bilinçli olarak ihmal etmesine delalet eder. 151 Bütün bu yorumlara ilaveten şu davranışlar da nüşuz olarak zikredilmiştir: Kocasına isyan etmesi,152 kocası eve girmek istediğinde, içeri koymaması ve ona kapıyı kapatması, kocası bir ihtiyacı için çağırdığında gitmeyip kendi işleriyle meşgul olması, koku sürünmemesi ve kocasına yaptığı muameleyi değiştirmesi,153 izinsiz olarak evini terk etmesi, mazeretsiz olarak cinsel ilişkiyi reddetmesi,154 Nüşuz kavramıyla alakalı bu yorumları incelediğimizde bu tahliller nüşuz kelimesinin sözlük anlamındaki “yükselme” “dikleşme” gibi manaları esas alınarak yapılmış, onunkocasına kafa tutması ve karşı gelmesi “nûşûz” olarak nitelendirilmiştir. Bu kavram belirli bir psikolojik durumu kelime ve davranışlara yansıtan somut bir ifadedir.155 Güya kadın, kendisini kocasından yüksek/üstün görerek, evlilik akdinin kocası için üzerine yüklemiş olduğu itaatini kaldırmakla kendini yüceltmiş olmaktadır.156 Hüseyin Atay ise nüşuz’u “huysuzluk” olarak tercüme etmiştir.157 Kanaatimizce nüşuz kavramını doğru anlayıp gerekli çözümü üretebilmemiz için ayetin nüzul sebebini bilmemiz ve ayetin siyak-sibak ında geçen “kavvam”, “ kanitat” ve “itaat” kavramlarıyla olan ilintiyi iyi tahlil etmemiz gerekir..

Kur’an’da Nüşuz Kavramı

N-ş-z kelimesi Kur’an’da dört yerde kullanılmıştır. Bunlardan ikisi lügavi anlamıyla kullanılırken diğer ikisi aile hukukuyla alakalı birer terim olarak kullanılmıştır.
Lügavi anlamlarıyla kullanıldığı yerler: “Ey iman edenler mescitlerde ( yer açmak için) size kalkın denildiğinde kalkın…)158 Bu ayette nüşuz kelimesi kalkmak manasında kullanılmıştır. “ Şimdi sen kemiklere bak, onları ( birbirine ekleyip) nasıl kaldırıyor(diriltiyor) sonra onu nasıl et ile kaplıyoruz”.159 Bu ayette ise; “nüşuz” kelimesi eklemek, kaldırmak manasında kullanılmıştır. Terim olarak kullanıldığı yerler: “ Erkekler kadınların koruyup kollayıcılarıdırlar. Çünkü Allah insanların kimini kiminden üstün kılmıştır. Bir de erkekler kendi mallarından harcamaktadırlar. İyi kadınlar itaatkârdırlar. Allah’ın (kendilerini) koruması sayesinde onlar da “gayb”ı korurlar. (Evlilik yükümlülüklerini reddederek) başkaldırdıklarını gördüğünüz kadınlara öğüt verin, onları yataklarında yalnız bırakın. (Bunlar fayda vermez de mecbur kalırsanız) onları (hafifçe) dövün. Eğer itaat ederlerse aleyhlerinde bir yol aramayın. Şüphesiz Allah çok yücedir. Çok büyüktür.”160 “ Eğer bir kadın, kocasının uzaklaşmasından ( yatağını terk etmesinden, nafakasında ihlal göstermesinden) yahut ( herhangi bir suretle kendisinden) yüz çevirmesinden endişe ederse, sulh ile aralarını düzeltmekte ikisine de vebal yoktur. Sulh daha hayırlıdır. Zaten nefislerde kıskançlık vardır. Eğer iyi geçinir (kadınlara cefadan) sakınırsanız şüphesiz ki Allah, yapacağınız her şeyden tamamen haberdardır.”161

Kaynakça
Eşref YAZAR
İSLAM AİLE HUKUKUNDA
EŞLER ARASINDAKİ GEÇİMSİZLİK VE ÇÖZÜMÜ

132 Cin, Halil, s. 182-vd.
133 İbn Manzur, V,417.
134 İbn Manzur, V, 417.
135 İbn Manzur, V, 418.
136 İsfehani, Ragıb, el-Müfredat fi Ğaribi’l- Kur’ an, Beyrut-2005, s.495.
137 İbn Manzur, V,418.
138 Firuzabadi, Necmüddin Muhammed b. Yakup, Kamusu’l Muhit , Beyrut -1987, I,725.
28
139 İbn Manzur, V,418.
140 İbn Manzur, V,418.
141 Cessas, Ebubekir Ahmet b. Ali er-Razi, Ahkamu’l Kur’an, Beyrut-1993, II, 187.
142 İsfehani, s.495.
143 İbn Teymiyye, Amed b. Teymiyye Takiyyüddin, Mecmuu’l-Feteva, nşr: Abdurrahman b.
Muhammed en-Necdi, Riyad-1977, XIV, 211.
144 Râzî, Fahruddin, Muhammed b. Ömer, Mefatihu’l- Ğayb, Mısır-1993, VIII, 19-20.
29
145 Nevevi, Ebu Zekeriya Muhyiddin b. Şeref, Kitabu’l-Mecmu’ Şerhu’l-Mühezzebi li Şirazi,
Kahire-1995, XVIII,145.
146 Kurtubi, Ebu Abdillah Muhammet b. Ahmed el-Ensari, el-Cami’ li Ahkami’l –Kur’an, thk:
Ahmed Abdulalim el-Berdui, Kahire- 1994, V ,171.
147Âlûsî, Ebu’l-Fazl Şihabuddin Mahmud, Rûhu’l-Meâni fî Tefsiri’l-Kur’ani’l-Azîm ve’s-Sebi’l-
Mesânî, Beyrut- ts., V, 25.
148Tabersi, Ebu Ali el- Fadl b. el Hasan, Mecmeu’l- Beyan fi Tefsiri’l- Kur’an , Beyrut-1994, III,
76
149 Tahir b. Aşur, Muhammed, et-Tahrir ve’t-Tenvir, Tunus-1997, III, 41-42.
150 Bilmen, Ömer Nasuhi, Kur’an’ı-Kerim’in Türkçe Meal’i-Alisi ve Tefsiri, Ankara-1991, II,
585.30
151 Esed, Muhammed, Kur’an Mesajı, Meal – Tefsir, trc; Cahit Koytak Ahmet Ertürk, İstanbul-
1999, s. 143, Dipnot,44.
152 İbn Kesir, Ebu’l-Fida el-Hafız, ed-Dımeşki, Tefsiru’l- Kur’ani’l-Azim, thk: Hüseyin b.
İbrahim zehran, Beyrut-1988, I, 743.
153 Şirbini, III, 251.
154 Aşkar, Muhammed Süleyman Abdullah, Ahkamu’l-Kur’an, Kuveyt-1988, s. 105.
155 Kutub, Seyid, Fi zilali’l-Kur’an, İstanbul-1971, trc:Bekir Karlıağa, M. Emin Saraç, İ. Hakkı
Şengüler, III, 213.
156 Yazır, Elmalılı Muhammed Hamdi, Hak Dini Kur’an Dili, Ankara- ts., II, 517.
157 Atay, Hüseyin, Kur’an’ın Türkçe Çevirisi, İstanbul-1998.31
158 Mücadele 58/11
159 Bakara 2/59
160 Nisa 4/34.
161 Nisa 4/128.__